Εκείνο το βράδυ, βρήκε τον Ευαγόρα στο βουνό αντάρτη. Αντάρτη της ΕΟΚΑ. Για τον Άγγλο δυνάστη, ο Ευαγόρας ήταν ένας φυγόδικος τρομοκράτης που έπρεπε να συλληφθεί. Για την Κύπρο, ο Ευαγόρας ήταν ένας μαχητής, ένας αγωνιστής, ένας Αρχάγγελος της Λευτεριάς.
Το Σεπτέμβριο του 1956, ο σκληρός Στρατάρχης της ξοφλημένης αυτοκρατορίας των πέντε ηπείρων έστελνε στην αγχόνη τρία παλικάρια του απελευθερωτικού αγώνα της Κύπρου.
Τον Δεκέμβριο του 1956, ο Ευαγόρας συνελήφθη από τις βρετανικές δυνάμεις κατοχής, μεταφέροντας με ένα ζώο ένα όπλο bren. Οδηγήθηκε στις φυλακές και αργότερα μετακομίστηκε στο στρατόπεδο «Δασούδι» στην είσοδο του Κτήματος, μιας περιοχής της Πάφου. Ο πατέρας του Ευαγόρα ειδοποιήθηκε να περάσει να δει το παιδί του, στις 29 Δεκεμβρίου του 1956.
Τον συνάντησε σε μία τσίγκινη παράγκα. Ήταν όμως τρομερά αλλαγμένο το παιδί. Το νεανικό πρόσωπο δεν έλαμπε τώρα όπως πριν. Ήταν μαραμένο και μελανιασμένο. Το δεξί του μάγουλο πρησμένο. Τα μάτια του κομμένα, θολά, ρουφηγμένα στις κόγχες, με δύο μαυροκίτρινους κύκλους από κάτω. Το άλλοτε περήφανο αετίσιο βλέμμα του ήταν ριγμένο καταγής και απέφευγε να κοιτάξει κατάματα τον πατέρα, που τόλμησε, κάποια στιγμή και τον ρώτησε:
– Γιατί δεν σηκώνεις τα μάτια σου κατά δώθε;
– Ήμουνα συνηθισμένος να πλαγιάζω στα σκοτεινά, δικαιολογήθηκε ο Ευαγόρας.Τώρα μου έχουν αναμμένο δυνατό φως όλη τη νύχτα και όταν ακόμη πέφτω να κοιμηθώ, δεμένος χειροπόδαρα, στο σιδερένιο κρεβάτι, χωρίς στρώμα ή σκέπασμα. (Και ας μην ξεχνάμε πως ήταν Δεκέμβρης μήνας). Με κουράζει το φως του ήλιου. Με πονούν τα μάτια.
Λέγοντας αυτά τα λόγια, κοίταξε βιαστικά τον πατέρα του. Ο γονιός κατάλαβε ότι το φιλότιμο και ευγενικό παιδί με τη λεπτή ψυχή, δεν ήθελε να φανερώσει την πραγματικότητα. Θα πονούσε η μάνα, θα πληγωνόταν η αδερφή, θα λυπόταν ο γαμπρός του, που πρώτη φορά τον έβλεπε. Όμως στο γαμπρό του είπε περισσότερα.
Όταν οι άλλοι ξεμάκρυναν, ο Ευαγόρας του εξομολογήθηκε:
Τη νύχτα με δένουν χειροπόδαρα σε ένα σιδερένιο κρεβάτι και χορεύουν απάνω μου μέχρις ότου λιποθυμήσω. Και τότες μου βουτάνε το κεφάλι σε ένα κουβά γεμάτο κρύο νερό.
Το κρατάνε εκεί βουτηγμένο το κεφάλι μου χωρίς να παίρνω αναπνοή, ώσπου να χάσω και πάλι τις αισθήσεις μου. 11 μέρες τώρα, με ξυπνούν και με σηκώνουν με άγριες φωνές, μόλις κλείσω για λίγο τα μάτια. Με γυμνώνουν και με χτυπούν αλύπητα.
Ανάμεσα στα φρικτά βασανιστήρια που οι βρωμεροί κατακτητές έκαναν στον Ευαγόρα, περιλαμβάνονταν και ενέσεις με τον ορό της αλήθειας. Τίποτε μα τίποτε δεν στάθηκε ικανό να κάμψει την αποφασιστικότητα του Ευαγόρα. Ο ευαγόρας δεν αποκάλυψε κανένα μυστικό της ΕΟΚΑ.
Η επίμονη άρνησή του ανάγκασε τους δημίους να χρησιμοποιήσουν έναν άλλον τρόπο για να του αποσπάσουν πολύτιμες πληροφορίες για τον Αγώνα. Κατέφυγαν στον εκβιασμό των πονεμένων γονιών του. Ένας Τούρκος, βοηθός αστυνόμος στο αστυνομικό τμήμα Πάφου, κάλεσε τον πατέρα του Ευαγόρα, τον κύριο Μιλτιάδη Παλληκαρίδη, στην αστυνομία τον έβαλε να καθίσει απέναντί του και άρχισε να του λέει:
– Η κατηγορία εναντίον του γιου σου προνοεί καταδίκη σε θάνατο. Να και το σχετικό διάταγμα του κυβερνήτη. Μπορείς να το διαβάσεις. Μήπως θέλεις να μιλήσεις στο γιο σου για να μας πει κάτι; Πού έχουν κάποια κρύπτη με όπλα; Που κρύβονται οι σύντροφοί του; Ποιοι είναι ; Αν ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης δώσει τέτοιες πληροφορίες, θα αποφύγει τον θάνατο. Λοιπόν; Θέλεις να του μιλήσεις;
Ο πλατύστερνος Μιλτιάδης τινάχτηκε από τη θέση του. Τέτοιο ανοσιούργημα δεν θα το έκανε ποτέ μα ποτέ !
– Όχι ! Είπε στον Τούρκο. Χίλιες φορές όχι ! Και καθώς τα λεγε αυτά, άστραψε η ματιά του. Με αυτές τις προτάσεις, δεν θέλω ούτε καν να δω το γιο μου, ούτε να μιλήσω στον Ευαγόρα.
Έφυγε αμέσως γυρίζοντας γεμάτος περιφρόνηση την πλάτη στον πληρωμένο Τούρκο αξιωματικό της αστυνομίας. Φτάνοντας σπίτι, ο Μιλτιάδης Παλληκαρίδης διηγήθηκε το γεγονός στη σύζυγό του, στη μάνα του Ευαγόρα. Μόλις άκουσε τις αχαρακτήριστες προτάσεις τινάχτηκε και εκείνη από τη θέση της και είπε:
– Δεν γέννησα εγώ παιδί που θα μου το πουν προδότη ! Χαλάλι της πατρίδος μου το γαίμα του παιδιού μου! Εν έτει 1956, στο σπίτι των Παλληκαρίδηδων ζωντανεύουν οι Σπαρτιάτες και οι Σουλιώτες, οι Μανιάτες και οι Σφακιανοί. Όλοι οι θρύλοι της ελληνικής αρετής, όλα τα ολοκαυτώματα !
Στο ειδικό δικαστήριο της Λευκωσίας ο βρετανός δικαστής διάβασε το κατηγορητήριο. Τελειώνοντας, σήκωσε το κεφάλι, στράφηκε προς τον κατηγορούμενο και τον κοίταξε ερευνητικά. Διασταυρώθηκαν τα βλέμματά τους. Γεμάτο απορία το βλέμμα του δικαστού. Περήφανο και γαλήνιο το βλέμμα του ήρωά μας.
– Παραδέχεσαι, τον ρώτησε ο ξένος λειτουργός του άνομου νόμου.
– Παραδέχομαι είπε απερίφραστα ο έφηβος Ευαγόρας.
– Έχεις τίποτα να πεις για να μην καταδικαστείς σε θάνατο; ρώτησε και πάλι ξερά ο δικαστής
– Γνωρίζω ότι θα καταδικαστώ σε θάνατο, είπε ο Ευαγόρας. θα με κρεμάσετε. Το ξέρω. Ό,τι έκαμα το έκαμα σαν Έλληνας Κύπριος που ζητά τη λευτεριά του. Εύχομαι να είμαι ο τελευταίος Κύπριος που θα αντικρύσει την αγχόνη. Ζήτω η Ένωσις της Κύπρου με τη μητέρα Ελλάδα ! Τίποτε άλλο !
Στις 12 Μαρτίου του 1957, οι συγγενείς του Ευαγόρα τον επισκέπτονται στο κελί των μελλοθανάτων. Εκεί ο νέος ανακοινώνει στον πατέρα του ότι του μένουν μοναχά 30 ώρες ζωής. Ο ήρωας, κάτω από το βλέμμα του Άγγλου δεσμοφύλακα, μιλά στους συγγενείς του ανοιχτόκαρδα. Αστειεύεται και τους εμψυχώνει ! Ο γαμπρός του διηγείται αργότερα:
– Τον επισκεφθήκαμε για να του δώσουμε κουράγιο, μα συνέβη το εντελώς αντίθετο ! Ο Ευαγόρας σύστησε στον πατέρα του να μην λυπάται. Και μπροστά στον Άγγλο αξιωματικό, την αγγλίδα νοσοκόμο και τον Τούρκο δεσμοφύλακα, παρακάλεσε:
– Στείλε μία λαμπάδα στον Αη Γιώργη και αύριο στείλε τη μητέρα μου να την δω και να μου φέρει και το σταυρό μου. Χωρίς Σταυρό δεν θα βγω από αυτό το κελί ζωντανός !
Κοίταξε ο Μιλτιάδης τον αξιωματικό με ερωτηματικά. Συγκατένευσε και εκείνος και είπε:
– Μπορείτε να φέρετε τον σταυρό του.
Την επόμενη μέρα οι γονείς ήρθαν από την Πάφο. Έφεραν μαζί και τον σταυρό του ήρωος. Δεν τους άφησαν όμως να φιλήσουν για τελευταία φορά το παιδί τους, διότι «έτσι όριζε ο νόμος». Μέσα από τα κάγκελα, πίσω από δύο πόρτες, μία σιδερένια και μία συρμάτινη, στεκόταν ο Ευαγόρας. Απ’έξω, η μάνα, ο πατέρας και οι συγγενείς του. Έφεραν και τον σταυρό και τον παρέδωσαν στον αξιωματικό, για να τον δώσει στον Ευαγόρα. Πάντα χαρούμενος ο Ευαγόρας, αφάνταστα ήρεμος και γαλήνιος. Όμως το εφηβικό του πρόσωπο άστραψε ακόμη πιο πολύ, καθώς πέρασε στο λαιμό του το σύμβολο του θριάμβου το σταυρό του. Τώρα θα βγει συντροφιά μαζί του. Θα βαδίσει άφοβα προς την Αθανασία. Κάποια στιγμή είπε στον πατέρα του:
– Ελπίζω πως ο κυβερνήτης δεν θα θελήσει να διαπράξει αυτό το έγκλημα. Μα ό,τι κι αν συμβεί, να μην λυπηθείτε. Οι γονείς απομακρύνθηκαν και έμεινε τελευταία η αδελφή του Ευαγόρα. Προς την αδελφή του είπε:
– Δεν θέλω να λυπηθείτε ό,τι και να γίνει. Αν με εκτελέσουν θα πάω στον Θεό και θα τον παρακαλέσω να είμαι ο τελευταίος που θα κρεμαστώ. Κι αν αυτές τις δύο τρεις ημέρες γίνει τίποτε, να καταλάβεις πως ο άγιος Θεός άκουσε την παράκλησή μου.
Όταν οι συγγενείς του Ευαγόρα βγήκαν από τη φυλακή, οι δημοσιογράφοι τους κύκλωσαν. Βλέπουν τον πατέρα ακμαίο, με ένα χαμόγελο ταπεινό και θριαμβευτικό και τρίβουν τα μάτια τους.
– Τι σόι άνθρωποι είναι τούτοι; ακούστηκε να λέει απορημένος ένας Εγγλέζος δημοσιογράφος. Φαίνεται πως η ελληνική μυθολογία με τους τίτλους και τους ήρωες δεν είναι καθόλου μυθολογία.
– Έλληνες είναι ! απάντησε κάποιος άλλος, που πνιγόταν από την αγανάκτηση. Αλλά αυτή η λέξη δεν μεταφράζεται στα αγγλικά κι αν μεταφραστεί πάλι δεν θα την καταλάβετε.
Σε αυτές τις στιγμές της υπέρτατης συναισθηματικής φόρτισης, ο πατέρας Μιλτιαδης Παλληκαρίδης αντί να αναλυθεί σε δάκρυα, εκφράζεται ποιητικά, με όλο το μεγαλείο της αδάμαστης Ελληνικής ψυχής:
Το δέντρον που φυτεύτηκεν έν τζι’έν ματζηδονήσιν,
που θέλει κόπριν τζιαι νερόν για να καρποφορήσει.
Τα δέντρα που φυτέψασιν για να καρποφορήσουν
θέλουν λεβέντικα κορμιά γαίμαν να τα ποτίσουν
(ματζηδονήσιν είναι ο μαϊντανός, γαίμαν είναι το αίμα)
Λίγες μόνον ώρες πριν από το ραντεβού του Ευαγόρα Παλληκαρίδη με την αγχόνη και την Αθανασία, ο ίδιος ήρεμος μες στο κελί του γράφει την τελευταία του επιστολή, που συνοδεύεται και από το τελευταίο του ποίημα.
Ώρα 7:30 μετά μεσημβρίας. Η πιο όμορφη μέρα της ζωής μου ! Η πιο όμορφη ώρα ! Μη ρωτάτε γιατί.
Αγγελούδι δεν είναι,
μα αγγελούδι όμως μοιάζει
μια μικρή μπεμπεκούλα,
δέστε πως με κοιτάζει.
Στην αθώα μάτια της
κάποια αχτίδα πλανιέται
κι ένα αστέρι καινούργιο
λες μαζί της γεννιέται.
Ναι το ξέρω – καθένας μας
έτσι αθώος γεννήθηκε
μα… καθένας πλανήθηκε
στα πυκνά τα σκοτάδια
κι όταν – φευ – το θυμήθηκε
η καρδιά του ήταν άδεια’
κι ίσως να ‘ταν αργά.
Μετά το ποίημα γράφει σε πεζό λόγο:
Ναι’ όλοι γεννηθήκαμε τόσο αθώοι όπως και η βαπτιστικά μου’ κι όλοι αλλάξαμε.
Λυπάμαι πολύ, που δεν πρόφτασα να την βαφτίσω. Μα δεν πειράζει. Μπορείς να το κάνεις κι εσύ, και σαν μεγαλώσει φρόντισε σύ γι αυτήν και ρώτησε την … γιατί έκλαψε όταν τη φίλησα. Το όνομα που θα της δώσεις, θέλω να είναι πεντασύλλαβο και να θυμίζει εκείνην, για την οποίαν ήρθα ως εδώ. Να θυμίζει εκείνη για την οποία έγραψε ο ποιητής Σολωμός το πιο όμορφο τραγούδι του. ΕΚΕΙΝΗΝ την οποίαν κάθε άνθρωπος επιθυμεί πιο πολύ απ’ όλα. Κατάλαβες, αδελφή μου;
Κατά τα άλλα, μη λυπάστε, Ίσως να είναι μία δίκαιη τιμωρία… Ίσως ο Θεός να θέλει να μας δοκιμάσει. Πάντα υπάρχει ελπίδα. Λυπούμαι που θ’ αφήσω πίσω πρόσωπα αγαπημένα. Λυπούμαι που θα τα λυπήσω, μα δεν πειράζει. Γεια σου, μεγάλη μου αδελφή. Δεν θα γελάσουμε ξανά, λέγοντας πελλάρες (σ.σ. τρελίτσες). Δεν θα μιλήσουμε ούτε και τα σοβαρά μας. Το καθετί γεννιέται και πεθαίνει. Τι σήμερα τι αύριο. Γεια σας forever.
Σας φιλώ όλους γραπτώς και εξ αποστάσεως,
Eυαγόρας
Είκοσι λεπτά μετά τα μεσάνυχτα. Είκοσι λεπτά μετά από τα μεσάνυχτα της 13ης Μαρτίου 1957, «ο νόμος ακολούθησε τον δρόμο του»… Στους ήχους των εμβατηρίων, ξεχώρισε μία δυνατή φωνή:
Παίρνουν τον στην κρεμμάλλαν.
Με μιας σηκώθηκαν όρθιοι όλοι οι φυλακισμένοι.
Σιγή θανάτου πλάκωσε. Έσφιξαν οι καρδιές, για να ξεσπάσουν, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, οι αδουλωτοι λεβέντες των φυλακών ! Ένας ύμνος θριάμβου συγκλονίζει συθέμελα τις Κεντρικές Φυλακές ! Μία υπέρτατη στιγμή για την Ελευθερία της Κύπρου. Ο Ευαγόρας ανέβαινε στην αγχόνη τραγουδώντας πατριωτικά θούρια.
Τον απαγχονισμό του έφηβου ήρωα ακολούθησε ένας παγκόσμιος χείμαρρος διαμαρτυρίας. Η γενναία ψυχή του πέταξε στα ουράνια παλάτια. Δεήθηκε στον Θεό και το αίτημά της εισακούστηκε. Την επομένη ανακοινώθηκε ότι γλίτωσαν από την αγχόνη 20 Κύπριοι μελλοθάνατοι. Ο Ευαγόρας ήταν ο τελευταίος που απαγχονίστηκε, όπως ακριβώς το είχε ευχηθεί και το είχε προβλέψει.
Ο πατήρ Αντώνιος, ο ιερέας των κεντρικών φυλακών Λευκωσίας, ετέλεσε την κηδεία του παλληκαριού και διηγείται:
Την πρώτην μεταμεσονύχτιον εκλήθην να τελέσω την κηδείαν του απαγχονισθέντος Ευαγόρα Παλληκαρίδη.Το φέρετρον ετοποθετήθη εις τον διάδρομον των κελλίων, όπου ετέλεσα την κηδείαν, αφού προσεκόμισα τα απαραίτητα ιερά σκεύη. Μετά την ανάγνωσιν της νεκρωσίμου ακολουθίας, ήνοιξα το φέρετρον και εφίλησα τον νεκρόν εις το πρόσωπον. Εφαίνετο ήρεμος, καμία δε νευρική σύσπασις δεν είχεν διαταράξει την γαλήνην του νηφαλίου προσώπου του. Έχυσα εν τέλει έλαιον εις τον νεκρόν, έρριψα επ’ αυτου ολίγον χώμα – συμβολική ταφή – υπεκλήθην και απήλθον.
Οι Εγγλέζοι δεν παρέδωσαν τον νεκρό στους γονιούς, αλλά τον έθαψαν στο προαύλιο των Κεντρικών Φυλακών Λευκωσίας, στα Φυλακισμένα Μνήματα.
Στο άκουσμα της είδησης του απαγχονισμού του Ευαγόρα Παλληκαρίδη, τα νιάτα της Κύπρου ορμούν στις εκκλησίες. Ένα ρίγος και μία πρωτοφανής ιιερή μανία συνέχει τους πάντες. Οι νέοι δεν θρηνούν! Τραγουδούν την Ανάσταση της Κύπρου, που έρχεται ! Οι ναοί μεταβάλλονται σε ηφαίστεια ψυχών, που χύνουν την καυτή λάβα της Λευτεριάς ! Ο αθάνατος νεκρός έφηβος, ανίκητος μεταγγίζει στις νεανικές καρδιές τον ακράτητο ενθουσιασμό ! Τα στήθη της νεολαίας γεμίζουν από την εκρηκτική ύλη της Ελευθερίας ! Ο δυνάστης τρέμει και λουφάζει. Ο στρατός της τρομοκρατίας αποσύρεται τρομοκρατημένος. Οι πάντες τραγουδούν «Δόξα στην ΕΟΚΑ» και «Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή»… Και ξεσπούν σε ζητωκραυγές: ΖΗΤΩ ο Μακάριος ! ΖΗΤΩ ο Διγενής ! Ζήτω η ΕΟΚΑ ! ΖΗΤΩ η Ένωσις ! Μάτι δεν μένει αδάκρυτο, καρδιά δεν μένει που να μην ραγίσει !
Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης είναι το αιώνιο Αρχέτυπο αθλητικού πνεύματος, ηρωισμού, λεβεντιάς, φιλοπατρίας και ποίησης.
Βάζουμε τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη βαθιά μέσα στην καρδιά μας και δίνουμε τον ιερό όρκο δικαίωσης του τιμίου αγώνα του. Ορκιζόμαστε στο αίμα του και το πνεύμα του ότι η Κύπρος και θα απελευθερωθεί και θα ενωθεί με την Μητέρα Ελλάδα ! Βροντοφωνάζουμε, όλοι μαζί, με μια ψυχή: Η Κύπρος είναι ελληνική ! Η Κύπρος είναι ΕΛΛΑΔΑ ! Ζήτω η ΕΟΚΑ ! Ζήτω η Ένωσις ! ΖΗΤΩ ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης !
Είναι αλήθεια ότι το γένος των Ελλήνων, ότι η φυλή μας δεν γεννήθηκε απλά για τα δύσκολα ! Γεννήθηκε για τα αδύνατα ! Γεννήθηκε για τα ακατόρθωτα ! Στην Κύπρο με τον αγώνα της ΕΟΚΑ του 1955-59 μία χούφτα αμούστακων παιδιών, 150 λεβέντες, βαφτισμένοι στο πνεύμα της Ελλάδος και της Ορθοδοξίας, κατόρθωσαν το αδύνατο ! Πέτυχαν το ακατόρθωτο ! Έριξαν μίαν αυτοκρατορία στη θάλασσα !
Σήμερα η υπόθεση της ελευθερίας της Κύπρου είναι ανοιχτή. Η Ένωσις με την Ελλάδα δεν επιτεύχθηκε. Αντ’ αυτής, ψεύτικα και ανθελληνικά πολιτικά κατεστημένα, ο εθνοπροδότης Καραμανλής και ο εκβιασμένος Μακάριος, δέχθηκαν και επέβαλαν μιαν κουτσή και ανάπηρη ανεξαρτησία’ την ανεξαρτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Οι κατάπτυστες και ολέθριες συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου, που επέβαλαν οι βρετανοί αποικιοκράτες, εγκαθίδρυσαν την Κυπριακή Δημοκρατία, ένα θνησιγενές μόρφωμα. Αυτές οι επαίσχυντες συμφωνίες, αντί για Ένωση έδωσαν μία δήθεν ανεξαρτησία. Ήταν το πρώτο στάδιο για την τουρκική εισβολή του αττίλα στην ελληνικότατη Κύπρο, τον Ιούλιο του 1974. Χιλιάδες οι νεκροί, χιλιάδες και οι αγνοούμενοι, 150.000 οι πρόσφυγες, τα θύματα του Αττίλα.
Ο αγώνας σε μητροπολιτική Ελλάδα και Κύπρο συνεχίζεται !
Ευχόμαστε να είμαστε εμείς αυτοί που θα πάρουμε τη σκυτάλη από τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη, από τον Γεώργιο Γρίβα Διγενή, από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον Ιωάννη Καποδίστρια και θα οδηγήσουμε την αιώνια Ελλάδα μας στα προαιώνια πεπρωμένα της !
Στο μεγαλείο που της αξίζει !
Ζήτω η αιωνία Ελλάς !
Ζήτω η Κύπρος !
Ζήτω ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης !
Ζήτω η Ένωσις !
__________________________________________________
Στο παρόν αφιέρωμα χρησιμοποιήσαμε εκτενώς κείμενα από το εξαιρετικό πόνημα του Νικολάου Βασιλειάδη: “Εθνομάρτυρες του Κυπριακού Έπους 1955-59”. Έκδοση της αδελφότητος θεολόγων Ο ΣΩΤΗΡ. Αθήναι Δεκέμβριος 1989.
.
