Σπηλαιοκατοίκηση πριν 26.000 χρόνια στο Παπασίδερο αρχαίας Σκίδρου στην Κοιλάδα Ερμού! Ταφή νάνου και εξαιρετικές βραχογραφίες! - του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Το σπήλαιο Ρομίτο (Grotta del Romito) είναι ένα φυσικό ασβεστολιθικό σπήλαιο στην κοιλάδα του ποταμού Λάο στο Εθνικό Πάρκο του Πολίνου[1], στην Νουππολάρα, 13 χλμ. από την πόλη Παπασίδερο[2], στην επαρχία Κοζέντζας, της Καλαβρίας της αρχαίας Μεγάλης Ελλάδος – νυν Ιταλίας.

Έχει ένα από τα αρχαιότερα στοιχεία προϊστορικής τέχνης στην Ιταλία και ένα από τα πιο σημαντικά στην Ευρώπη!

Η Grotta del Romito ανακαλύφθηκε από τον Ag. Miglio[3], το 1961, ο οποίος αξιοποίησε περίεργες πληροφορίες από πολλούς εντοπίους. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1962, υπό την διεύθυνση του P. Graziosi (Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας).

Η πρώτη ανασκαφή επιβεβαίωσε την παρατεταμένη παλαιοανθρώπινη κατοίκηση, από την Ανώτερη Παλαιολιθική εποχή, δηλ. πριν από 17.000 χρόνια και έως και την Νεολιθική, από πριν από 6.400 χρόνια. Αρχικώς ανακαλύφθηκαν αρκετές ταφές διαφορετικής ηλικίας. Αξιοσημείωτη ποιότητα βραχογραφιών και ταφή (Romito 2), ανθρώπου, ο οποίος παρουσιάζει χαρακτηριστικά παθολογικών σκελετικών καταστάσεων (νανισμός)(*).

Οι ανασκαφές το 2000, 2002, 2003 και 2007 ανέδειξαν μια μακρά ακολουθία στρωμάτων, με 7 κύριες αρχαιολογικές ενότητες με εντατική ανθρώπινη κατοίκηση. Από την Μέση και την Ύστερη Γραβετιανή έως την Ύστερη Επιγραβετιανή δηλ. 26.000 – 10.000 χρόνια πριν από σήμερα!

Οι αποθέσεις κοντά στην είσοδο έχουν πάχος περίπου 8 μ. Αποτελούνται από κλαστικά ιζήματα. Παλαιολιθικές αποθέσεις, πάχους έως 6 μ., βρίσκονται κάτω από τα στρώματα του μέσου Ολόκαινου, πάχους περίπου 2 μ., και περιείχαν κεραμική της Μέσης και Ύστερης Νεολιθικής. Ευρέθησαν πολυάριθμα οστά ανθρώπων και πέτρινα εργαλεία, στρογγυλεμένα από εξωγενή βότσαλα και άφθονα υπολείμματα ξυλάνθρακα που σχετίζονται με εστίες. Περίπου 50 ανακαλυφθέντα θραύσματα κεραμικής αποτελούν στοιχεία για την κατοίκηση του σπηλαίου κατά την μετάβαση από την Νεολιθική στην Εποχή του Σιδήρου.

Στο στόμιο της σπηλιάς δεσπόζει βραχογραφία ταύρου[4] (1,2 μ.!), χαραγμένη σε τρία διαφορετικά επίπεδα προφίλ! Το στυλ είναι χαρακτηριστικό της Μεσογείου. Το σχέδιο έχει τέλειες αναλογίες! Το αίσθημα δύναμης που μεταδίδεται από την βραχογραφία και ο προσεκτικός χειρισμός των ανατομικών λεπτομερειών, το κατατάσσει στην υψηλότερη έκφραση του παλαιολιθικού ρεαλισμού! Μπροστά από τον βράχο, υπάρχει και μια άλλη φιγούρα βοοειδούς, που έχει όμως κοπεί. Πολύ πιο λεπτή. Μένει πιά μόνο το στήθος, το κεφάλι και μέρος της πλάτης. Στο αντίθετο άκρο του βραχοκαταφυγίου υπάρχει ένας άλλος χαραγμένος ογκόλιθος, που καλύπτεται με πολυάριθμα γραμμικά σημάδια. Και τα δύο βραχοχαρακτικά χρονολογούνται στο 14.000 – 12.000 χρόνια πριν από σήμερα. Αντίγραφό του ταύρου φυλάσσεται στο Εθνικό Μουσείο του Ρηγίου Καλαβρίας.

Η παρουσία μεγάλων ποσοτήτων του οψιδιανού σε ένα νεολιθικό στρώμα υποδηλώνει ότι η περιοχή ήταν μια ενδιάμεση βάση για το εμπόριο του οψιδιανού, ο οποίος προέρχεται από τα Νησιά του Αιόλου της Τυρρηνικής Θάλασσας, για μεταφορά του στην Αδριατική Θάλασσα.

Κατά τις πρώτες ανασκαφές βρέθηκαν τρεις τάφοι, ηλικίας 9.200 χρόνων. Ο καθ’ ένας από δύο ανθρώπους, ήταν τοποθετημένος σε επιπαλαιολιθικά στρώματα. Ο ένας τάφος βρέθηκε μέσα στο σπήλαιο. Οι άλλοι δύο κάτω από το παρακείμενο βραχοκαταφύγιο, κοντά στην ταυροχαραγμένη πέτρα. Ονομάσθηκαν Romito 1 – 6. Όλοι ήσαν μεταξύ 15 – 25 ετών και δεν είχαν ύψος μεγαλύτερο από 1,5 μ.

Ο P. Graziosi ανακάλυψε τα υπολείμματα του Romito 2(*) , που αποδείχθηκε ότι ήταν η αρχαιότερη γνωστή περίπτωση νανισμού στο αρχείο των ανθρωπίνων σκελετών. Παρουσιάζει χαρακτηριστικά τυπικά της ακρο-μεσο-μελικής δυσπλασίας. Είχε ασυνήθιστα κοντούς πήχεις και κάτω άκρα. Είχε κοντό ανάστημα. Η μη φυσιολογική ανάπτυξη του χόνδρου και των οστών επηρέασε επίσης άλλα οστά του σώματος, ιδιαίτερα αυτά των χεριών και των ποδιών. Είχε πιθανότατα περιορισμένη έκταση αγκώνων και χεριών και προοδευτικά μη φυσιολογική καμπυλότητα της σπονδυλικής στήλης. Αυτό το άτομο όμως έφθασε έως την ύστερη εφηβεία! Κάτι που επιβεβαιώνει την ανοχή των ανθρώπων της Ανώτερης Παλαιολιθικής για σοβαρά ανώμαλης διάπλασης άτομα, και την ικανότητά τους να υποστηρίζουν μέλη, που είχαν περιορισμένη οικονομική προσφορά στην κοινωνική ομάδα! Απίστευτη αλληλεγγύη!

Μέχρι σήμερα, 9 άθικτες, καλά διατηρημένες ταφές έχουν ανακτηθεί από στρωματογραφικά στρώματα, που χρονολογούνται στο διάστημα 18.000 – 11.000 χρόνια πριν από σήμερα. Η πλειονότητα των ταφών αντιστοιχεί στην περίοδο 15.000 – 13.000 χρόνια πριν από σήμερα (Τελική Επιγραβετιανή).

Τα ευρήματα 23.000 – 10.000 χρόνων επέτρεψαν την ανασυγκρότηση των διατροφικών συνηθειών, της κοινωνικής ζωής και του περιβάλλοντος του Homo sapiens.

Ο χώρος είναι επισκέψιμος. Το Αρχαιολογικό Πάρκο περιλαμβάνει ένα μικρό μουσείο, το οποίο παρουσιάζει την τεκμηρίωση και την συνεχιζόμενη έρευνα. Άλλα ευρήματα του σπηλαίου εκτίθενται στο Μουσείο της Φλωρεντίας και στο Ινστιτούτο Προϊστορίας.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις» (απόσπ.). ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.9.2022.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

– «A Case of Chondrodystrophic Dwarfism in the Italian Late Upper Paleolithic», στο American Journal of Physical Anthropology, 75:549-565, 1988.

– Mallegni Fr., Fabbri P. Fr. «The human skeletal remains from the upper palaeolithic burials found in Romito cave (Papasidero, Cosenza, Italy)», (*) στο Bulletins et Mémoires de la Société d’anthropologie de Paris, Nouvelle Série, τ.7 fascicule 3-4, 1995.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Ιδρύθηκε το 1988. Στο πάρκο Pollino υπάρχει το αρχαιότερο ευρωπαϊκό πεύκο, ένα πεύκο loricato Heltreich (σπάνιο «βοσνιακό πεύκο», που απαντάται στα Βαλκάνια, αλλά και τα ελληνικά βουνά). Εκτιμάται ότι είναι 1.230 ετών! Στην δε Κοιλάδα του Ερμού έχουν ανακαλυφθεί λείψανα προϊστορικών ειδών, ελεφάντων (Elephas Antiquus) και ιπποποτάμου (Hippopotamus major).

[2] Papasidero < Παπα-Ισίδωρος, από το όνομα ενός ηγουμένου ή ιερέα) επί κεφαλής ενός ελληνορθόδοξου μοναστηριού στην περιοχή του Ερμού, όπου ήταν το σπίτι του βασιλικού Έλληνα μοναχού. Νεώτερες έρευνες έδειξαν ότι το όνομα προέκυψε από την επικράτεια της αρχαίας ελληνικής πόλης Σκίδρος, μιας από τις αποικίες της αχαϊκής Συβάρεως.

Γνωστό χωριό για:

– την Αδελφότητα της Υπόθεσης / Brotherhood of the Assumption,

– ως γενέτειρα της οικογένειας Μαστρώτη [γνωστός ο διδάσκαλος Francesco Mastroti (1777-1847) και η μυστικίστρια Maria Angelica (1851-1891)],

– τον ΙΝ Αγίου Κωνσταντίνου, και

– Ιερό της Παναγίας Κωνσταντινούπολης (17^ος – 18^ος αιώνας)

[3] τότε διευθυντή του Μουσείου της πόλης στο Castrovillari.

[4] Aurochs / Bos Primigenius, ένα αρχαίο μεγαλοπρεπές βοοειδές.

ΠΗΓΗ